پروتئینها مولکولهای بزرگی هستند که از زنجیرههای خطی یا شاخهای اسیدهای آمینه تشکیل شدهاند. اسیدهای آمینه، مولکولهای کوچکی هستند که دارای یک گروه کربوکسیل، یک گروه آمین، یک اتم کربن آلفا و یک گروه جانبی هستند. ترتیب اسیدهای آمینه در یک پروتئین توسط ژنهای موجود در سلولهای بدن تعیین میشود.
پروتئینها در همه موجودات زنده یافت میشوند و نقشهای حیاتی زیادی در بدن ایفا میکنند. از جمله این نقشها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساخت و ترمیم بافتها و اندامها
- تولید آنزیمها، که کاتالیزورهای واکنشهای شیمیایی در بدن هستند
- تولید هورمونها، که پیامرسانهای شیمیایی هستند
- دفاع از بدن در برابر عوامل بیماریزا
- انتقال مواد در بدن
پروتئینها به اشکال مختلفی در بدن یافت میشوند. برخی از پروتئینها، مانند آنزیمها و هورمونها، به صورت آزاد در مایعات بدن وجود دارند. برخی دیگر، مانند پروتئینهای ساختاری، مانند کلاژن و میوزین، به صورت فیزیکی به یکدیگر متصل شدهاند.
پروتئینها برای سلامتی انسان ضروری هستند. کمبود پروتئین میتواند منجر به مشکلاتی مانند کاهش وزن، ضعف عضلانی، کاهش مقاومت بدن در برابر بیماریها و حتی مرگ شود.
منابع غذایی غنی از پروتئین عبارتند از:
- گوشت، مرغ، ماهی
- تخممرغ
- لبنیات
- حبوبات
- آجیل و دانهها
به طور کلی، توصیه میشود که بزرگسالان روزانه حدود 0.8 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود مصرف کنند.
کیفیت پروتئین
اما علاوه بر مقدار مصرف پروتئین موضوع قابل بحث دیگر، کیفیت پروتئینهای مصرفی است. کیفیت پروتئین بیشتر به عملکرد و تناسب آمینواسیدهای ضروری بستگی دارد. یک پروتئین کامل و با کیفیت حاوی مجموعهای از ۹ آمینواسید ضروری بدن است. بنابراین پروتئینهایی که در ساختارشان یک یا چند آمینواسید کمبود دارند، پروتئین ناقص به شمار میآیند. پروتئین با کیفیت هم دارای بهترین تعادل بین اسیدهای آمینه ضروری و غیرضروری است.
اگر بخواهیم پروتئینها را به ترتیب کیفیت ارزیابی کنیم ابتدا تخم مرغ سپس شیر، فرآوردههای گوشتی، حبوبات و مغزها، غلات و سبزیها و درنهایت میوهها در پایینترین سطح قرار میگیرند.
تمامی پروتئینهای حیوانی مثل محصولات لبنی، گوشت، تخم مرغ و غیره به جز ژلاتین از لحاظ تعداد و کیفیت آمینو اسیدهای ضروری بدن هیچ مشکلی ندارند. اما پروتئینهای گیاهی در تعداد آمینواسید دچار کمبود هستند. بنابراین گیاهخوارانی که هیچ فرآورده حیوانی مصرف نمیکنند باید با ترکیب مناسبی از مواد غذایی، آمینواسیدهای ضروری مورد نیاز خود را تامین کنند. بهترین حالت برای تامین اسیدهای آمینه مورد نیاز مصرف مقادیر کم مواد غذایی حیوانی با مقادیر زیاد مواد غذایی گیاهی است. یادتان نرود که مصرف پروتئین برای همه ضروری است و زنان هم به اندازه مردان به مصرف پروتئین کافی نیاز دارند.
انواع اسیدآمینه
اسیدآمینههای ضروری
اسیدآمینههای ضروری آن دسته از اسیدآمینههای هستند که بدن به مقدار کافی قادر به ساخت آنها نیست و باید از طریق مواد غذایی وارد بدن شوند. لوسین، ایزولوسین، والین، فنیل الانین، ترئونین، متیونین، تریپتوفان و لیزین جز اسیدهای آمینه ضروری به حساب میآیند.
اسیدهای آمینه غیرضروری
آن دسته از اسیدهای آمینهای که بدن قادر به ساخت آنها از طریق سایر اسیدهای آمینه ضروری است.
زمان مصرف پروتئین
به همان اندازه که میزان و کیفیت پروتئین مصرفی برای ورزشکاران اهمیت دارد، زمان مصرف پروتئین هم برای تامین نیازهای بدن و افزایش انرژی مهم است. بعد از تمرین تخریب بافت عضلانی افزایش پیدا میکند. اگر میزان پروتئین مصرفی بعد از تمرین به اندازه کافی نباشد، بافت عضلانی تخریب شده جایگزین نمیشود. بنابراین بعد از انجام تمرین نیاز بدن به پروتئین به منظور ریکاوری و بازسازی عضلات از زمانهای دیگر بیشتر است.
دلایل کمبود پروتئین چیست ؟
- عدم دریافت پروتئین کافی به خاطر سوءتغذیه
- دفع زیاد پروتئین به خاطر مشکلات و نارسائیهای کلیوی
- کاتابولیسم پروتئین در بدن در شرایطی مثل عفونت و سوختگی
عوارض ناشی از مصرف بیش از حد پروتئین چیست ؟
- چاقی
- احتمال بروز بیماریهای قلبی – عروقی
- رسوب اسیداوریک در مفاصل و خون
- افزایش کار کلیهها و ایجاد فشار در افراد مبتلا به بیماریهای کلیوی
- محدود شدن مصرف کربوهیدرات